Hipotezy badawcze
Metodologia w szerokim znaczeniu: opracowanie systematycznych i logicznie spójnych metod zdobywania wiedzy. Ściśle rzecz ujmując: nie interesuje się ona bezpośrednio gromadzeniem wiedzy, ale raczej metodami i procedurami, za pomocą których taką wiedzę i zrozumienie się osiąga.
Kiedy ktoś nas zapyta, po co psychologii metodologia? odpowiemy kąśliwie że, pytanie jest nie na miejscu i pozbawiane racjonalnej przesłanki. Z drugiej strony, możemy siebie samego zapytać, kiedy stało się to oczywiste, że psychologia jest konglomeratem świata konstrukcji teoretycznych i świata faktów empirycznych?
Wykształcenie zdobywa się czytając książki, znajomość świata zdobywamy dzięki czytaniu człowieka i studiowaniu ich różnych wydarzeń – wspomniane przez autora motto oddaje podwaliny rozwoju psychologii matematycznej, które miało miejsce w starożytności, kiedy to Platon i Archytas toczyli spór na temat możliwości zastosowania matematyki. Co ciekawe spór zapoczątkowany przez filozofów starożytnych toczył się przez wiele stuleci, dopiero w XX w. został on rozstrzygnięty: historia przyznała rację Archytasowi. Jak pisał H. Steinhaus „Dyskusja o znaczeniu matematyki jest anachronizmem – bo właśnie ta nauka jest dziś najpotrzebniejsza”. Trudno nie zgodzić się z tezą postawioną przez badacza. Możemy dzisiaj stwierdzić że matematyka jest składnikiem komplementarnych nauki jaką jest psychologia.
Metodologia badań w naukach humanistycznych takich jak pedagogika, psychologia czy socjologia nie różni się zasadniczo niczym. W metodologii określamy celi i przedmiot badań, problemy i hipotezy badawcze, metodę (a w niej uczestników badania, narzędzia badawcze, procedurę badania), zastosowane procedury statystyczne. Większość z nas zdaje sobie sprawę, że nie każda prawda jest celem badacza. Taka która go interesuje powinna cechować się ogólnością, ścisłością, wysoką informatywną zawartością, pewnością i prostotą.
W naszym dyskursie, skupimy się na pewności wiedzy. Możemy wyróżnić pewność psychologiczną, epistemologiczną oraz logiczną. Pewność psychologiczna określa stopień przekonania i wiarygodność, iż twierdzenie (np. hipoteza badawcza) jest prawdziwa. Tymczasem pewność epistemologiczna to nic innego jak potwierdzenie danego twierdzenia na podstawie danych empirycznych jakie uzyskaliśmy. W przypadku pewności logicznej mówimy o, stopniu jej niezawodności (w ujęciu teorii prawdopodobieństwa). W otoczeniu metodologów panuje przekonanie, iż naukowa wiedza charakteryzuje się wysokim stopniem pewności psychologicznej tudzież epistemologicznej, tymczasem stopień jej niezawodności może być niski.
W ocenie autora, psychologia jest konglomeratem nauk formalnych (logiki) i nauk empirycznych (społecznych). Możemy więc stwierdzić że psychologia jest nauką empiryczno – abstrakcyjną, podobnie jak to się ma do fizyki.
Jak powiedział kiedyś A. Einstein, że punktem wyjścia każdej nauki muszą być fakty i one też muszą być jej punktem docelowym.
Współcześnie o metodologii
Współczesną metodologię w psychologii rozumiemy jako usystematyzowany zespół sprawdzonych metod do realizacji celów badawczych. Psychologia jest nauką empiryczno-abstrakcyjną (jak to ma miejsce w fizyce), a to ma poważne konsekwencje dla praktyki badawczej. Oznacza to bowiem, iż badacze-psychologowie muszą: (a) rozwijać istniejące teorie i tworzyć nowe (a bez tego nie będzie psychologii ani jako odrębnej dyscypliny naukowej, ani jako odrębnej praktyki na niej nadbudowanej), (b) rozbudowywać instrumentarium psychologii i (c) proponować nowe systemy interpretacji ilościowej i jakościowej danych empirycznych.
Ogólnie rzecz biorąc, mamy do czynienia z dwoma poziomami uprawiania metodologii.
Pierwszy poziom oznacza, że metodologia traktuje o wspólnych dla wszystkich nauk prawidłowościach rządzących procesem poznawczym (definiowanie, klasyfikowanie, definiowanie, wyjaśnianie, wnioskowanie). Na tym poziomie refleksji nad praktyką badawczą uczonych można mówić o metodologii ogólnej.
Tymczasem drugi poziom metodologii powiązany jest z określoną dyscypliną naukową dotyczącą danej dyscypliny naukowej i zajmującą się charakterystycznymi dla niej procedurami poznawczymi (np. planowaniem eksperymentów). Ten poziom uprawiania metodologii odnosi się do metodologii szczegółowej. To zaś uprawnia do wyróżnienia, obok innych metodologii szczegółowych, także metodologii psychologii.
Podsumowując, cześć metodologiczna powinna zawierać cel i przedmiot badań, pytania i hipotezy badawcze, operacjonalizację badanych zmiennych oraz metodę. Metoda zawiera charakterystykę badanej grupy osób, opis psychometryczny wykorzystanych narzędzi badawczych oraz procedurę badań własnych.